A-SENETTE ASIL İLİŞKİYE YER VERİLMESİ
Kambiyo senedinde asıl borç ilişkisine yer verildiğine sıklıkla rastlanmaktadır. Bu kayıtlarla, senedin hangi borç ilişkisinin teminatı olarak verildiği gösterilir. Senede yazılan asıl borç ilişkisi hususunda “arsa satış sözleşmesinin teminatıdır” veya “ödünç sözleşmesinin teminatıdır” örnek olarak verilebilir.
Senede yazılan asıl borç ilişkisi bazı sonuçlar doğurur. Bu sonuçlar aşağıda yer verilen Yargıtay kararları çerçevesinde değerlendirilecektir.
1-KAMBİYO VASFININ ORTADAN KALMAYACAĞINA İLİŞKİN KARARLAR
Yargıtay’ın bir kararında senede yazılan asıl borç ilişkisi neticesinde senedin ihdas nedeninin ortaya konulduğu değerlendirilmiştir. Bu kapsamda, senede yazılan asıl borç ilişkisi kambiyo vasfına zarar verecek bir ibare olarak görülmüştür.
“Bedeli … Bankası AŞ./İzmir açılan 005-310002-94 nolu Stand-by L/C (Stand-by Letter of Credit = Yedek Destek – Kredi Mektubu) zımnında ahzolunmuştur sözlerinin kambiyo senedinin ihdas nedenini göstermekte olup; TTK. nun 688/2. maddesine aykırılık oluşturacak, diğer bir anlatımla senedin kambiyo senedi niteliğini kaldıracak bir meşruhat olarak kabul edilemeyeceği;…” YARGITAY HGK. 11.02.1998 T., 1998/12-13 E., 1998/78 K.
Yargıtay bir kararlarında ise senede yazılan asıl borç ilişkisi bağlamında alacağın şarta bağlanmadığına karar vermiştir. Böylece, senede yazılan asıl borç ilişkisi sonucunda senedin teminat senedi olmayacağı değerlendirilmiştir.
“Somut olayda takip dayanağı 35.000,00 TL. bedelli bononun arka yüzünde “iş bu senet 334,67 gr has altın karşılığıdır” ibaresinin yer aldığı, alacağın varlığının şarta bağlandığı veya senedin teminat senedi olduğuna dair bir kayıt bulunmadığı görülmektedir. Her ne kadar alacaklı cumhuriyet savcılığında verdiği ifadesinde, borçlulara 334,67 gram ağırlığında külçe altın verdiğini, borçluların da teminat olarak takip dayanağı senedi düzenlediklerini beyan etmiş ve mahkemece alacaklının takip dayanağı bononun teminat olduğuna yönelik beyanı temel hukuki ilişkiyi açıklamaya yönelik olup söz konusu beyanın kambiyo senedi vasfını etkileyecek nitelikte alacağın şarta bağlandığı ya da tahsilinin yargılamayı gerektirdiği şeklinde yorumlanması mümkün değildir.” YARGITAY 12. HD. 18.04.2014 T., 2014/8955 E., 2014/11475 K.
Yargıtay bir kararlarında ise senede yazılan asıl borç ilişkisi neticesinde tahsilin şarta bağlanmadığına ve senedin teminat için verildiğinin değerlendirilemeyeceğine karar vermiştir. Dolayısıyla, senedin düzenlenme amacını gösteren ibarenin kambiyo vasfını etkilemeyeceği değerlendirilmiştir.
“Somut olayda, icra takibine dayanak yapılan bononun arka yüzünde; “03.06.2013 Tarihinde …’nin … hesabına gelen sipariş avansının iadesi için düzenlenmiştir” sözcüklerine yer verilmiş ve bu hali ile takip alacaklısı elinde bulunmaktadır. Sözü edilen bu açıklama senedin tahsilini şarta bağlamadığı gibi, bu belgenin teminat için verildiğine dair bir irade beyanını da yansıtmamaktadır. Dolayısıyla somut olayda, senedin tahsil edilip edilmeyeceğinin yargılamayı gerektirmesi gibi bir durum söz konusu değildir. Borcun sebebini ve senedin düzenlenme amacını gösteren ve temel borç ilişkilerinin açıklanmasından ibaret olan bu sözcükler, senedin bono niteliğini etkilemez.” YARGITAY 12. HD. 04.06.2015 T., 2015/4780 E., 2015/15436 K.
2-KAMBİYO VASFININ ORTADAN KALKACAĞINA İLİŞKİN KARARLAR
Bir kısım kararlarda ise farklı sonuçlara ulaşılmaktadır. İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi’nin bir kararında, senede yazılan asıl borç ilişkisi neticesinde senedin teminat senedi olarak değerlendirileceği belirtilmiştir.
“Takip konusu bononun ara yüzünde “işbu senet Phytobio Besin Maddeleri A.Ş. ile yapılan ticaret neticesinde teminat senedi olarak verilmiştir” ibaresinin mevcut bulunduğu, bu ibare nedeni ile senedin teminat senedi olduğu anlaşıldığından, alacağın varlığı yargılamayı gerektirdiğinden kambiyo senedine istinaden takip yapılamaz…” İstanbul BAM 22. HD., 23.06.2017 T., 2017/982 E., 2017/1156 K.
Yargıtay bir kararında ise senede yazılan asıl borç ilişkisi neticesinde senedin teminat senedi olduğunu ve bu kaydın kayıtsız şartsız belirli bedeli ödeme vaadine aykırı olduğu değerlendirilmiştir. Bu sebeple, senede yazılan asıl borç ilişkisi neticesinde kambiyo vasfının ortadan kalkacağı değerlendirilmiştir.
“Takip konusu senet fotokopisinin arka yüzünde, “İş bu senet …. ile …. arasında imzalanan 02/09/2013 tarih ve AYT – ADEL-2013/3 sayılı sözleşmenin 28. maddesine istinaden düzenlenmiştir. 3. kişilere ciro edilemez. Veriliş amacı dışında kullanılamaz.” ibarelerinin yer aldığı, belirtilen sözleşmenin 28. maddesinde de Rıfat Keskin firmasının 300.000.-TL değerinde teminat senedi vereceğinin yazılı olduğu görülmektedir. Bu hali senedin 6762 Sayılı Kanunun 688/2. maddesine (6102 Sayılı TTK’nun 776/1-b maddesine) göre “kayıtsız şartsız muayyen bir bedeli ödeme vaadi” unsurunu taşımadığı, bu sebeple kambiyo vasfında olmadığı açıktır” YARGITAY 12. HD. 10.05.2016 T., 2016/8519 E. 2016/13704 K.
“Somut olayda, takip konusu senedin arka yüzünde, “Bu senet teminat senedi olup iş tesliminde hükmü kalmayacaktır. Yalnız işin eksik bir şekilde yapıldığı takdirde resmi mercilere hak kazanacaktır.” ibarelerinin bulunduğu görülmektedir. Bu durumda senet arkasında yer alan bu beyan ve kayıtlara göre, takip konusu senedin veriliş nedenin iş teslimi olarak belirtilmiş olması senedin kayıtsız şartsız borç ikrarını havi olması şartını ortadan kaldırdığından senedin kambiyo vasfı taşımadığı ve teminat senedi olduğu anlaşılmaktadır.” YARGITAY 12. HD. 07.11.2017 T., 2017/7826 E., 2017/13768 K.
Yargıtay bir kararında ise senede yazılan asıl borç ilişkisi neticesinde ayrıca sözleşme olmasa da söz konusu ibarenin senedin kambiyo senedi olarak değerlendirilmesine engel olacağına karar vermiştir.
“Takip dayanağı bononun arka yüzünün incelenmesinde “C/H istinaden teminat senedidir” ibaresinin yazılı olduğu görülmüştür. Anılan ibare bononun teminat senedi olduğunu göstermektedir. Ayrıca sözleşme bulunması gerekmez. Bu durumda, takibe konu belge, TTK‘nun 688/2. maddesinde belirtilen kayıtsız şartsız muayyen bir bedeli ödemek vaadini içermediğinden kambiyo senedi vasfında değildir.” YARGITAY 12. HD. 31.01.2013 T., 2012/24786 E., 2013/3088 K.
Yargıtay bir kararında ise senede yazılan asıl borç ilişkisi neticesinde, bu durum yargılamayı gerektirdiği için kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takip yapılamayacağına karar vermiştir.
“Mahkemece yaptırılan bilirkişi incelemesi sonucu bilirkişinin düzenlediği 17.04.2012 tarihli raporda dayanak senedin arkasında işbu senet yurtdışında yapılacak tekstil ithalatının finansmanı karşılığında düzenlenmiştir… şeklinde yazıların olduğu ve bu yazıların silinmeye çalışılmış olduğu senette tahrifat yapıldığının belirlendiği görülmüştür. Senet arkasındaki kayıtların okunabilen kısmına göre, bononun yurtdışı kredi finansmanının teminatı olarak verildiğini göstermekte olup, TTK. nun 688/2. Maddesi (6102 Sayılı TTK m.776) anlamında kayıtsız şartsız bir borç ikrarı içermemektedir. Bu durumda alacağın miktarı ve varlığı yargılamayı gerektirdiğinden, bu bonoya dayalı kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takip yapılamaz.” YARGITAY 12. HD. 04.07.2013 T., 2013/16468 E., 2013/25392 K.
B-TEMİNAT KAYDININ İLERİ SÜRÜLMESİ
Senede yazılan asıl borç ilişkisinin herkese karşı ileri sürülebilip sürülemeyeceği hususunda da farklı kararlar verilmektedir.
1-HERKESE KARŞI İLERİ SÜRÜLEMEYECEĞİNE İLİŞKİN KARARLAR
Yargıtay bir kararında, senede yazılan asıl borç ilişkisi neticesinde senedin teminat amacıyla verildiğinin iyi niyetli hamile karşı ileri sürülemeyeceğine karar vermiştir. Ancak, senede yazılan asıl borç ilişkisinin borçlunun zararına hareket eden üçüncü kişiye karşı ileri sürülebileceği değerlendirilmiştir.
“Davacı iş sahibi ile davalı yüklenici Hüseyin arasında akdî ilişkinin kurulduğu tarihte yürürlükte bulunan 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 599 maddesi hükmü gereğince, senetlerin keşidecisi, ilk hamil ile kendi arasında doğrudan doğruya mevcut olan ve sözleşme ilişkilerine dayanan def’ileri senetlerin haklı (meşru) hamiline karşı ileri süremez. Ancak, borçlu keşideci tarafından, davalı hamil’in senetleri iktisap ederken tamamen ya da kısmen bedelsiz olduklarını bile bile borçlu keşidecinin zararına hareket etmiş olduğunun yasal delillerle kanıtlanmış olması durumunda; davalı haklı sayılamaz ve dolayısıyla borçlu keşideci çek hamiline karşı iş bu çekten ötürü sorumlu tutulamaz. Somut olayda davaya konu çekin arkasında teminat kaydı bulunmakta olup yargılama sırasında çekin yüklenici ile iş sahibi arasında düzenlenen sözleşme sebebiyle verildiği davacı tarafından kanıtlanmıştır. Bu sebeple mahkemenin çekin hamili olan davalı …’in iyiniyetli hamil olduğu gerekçesi olaya uygun düşmemektedir…” YARGITAY 15. HD. 15.02.2016 T., 2015/5536 E., 2016/951 K.
2-HERKESE KARŞI İLERİ SÜRÜLEBİLECEĞİNE İLİŞKİN KARARLAR
Yargıtay bir kararında, senede yazılan asıl borç ilişkisi görülmesine rağmen senedin devralınması durumunda teminat kaydının üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebileceği değerlendirilmiştir. Zira, senede yazılan asıl borç ilişkisi senet metninden açıkça anlaşılmaktadır.
“…(İ)mzalarının bulunduğu protokolde belirtildiği gibi bonoların hepsinin arka yüzüne “1869 Ada 1 Parsel teminat olarak verildiği” ibaresinin de yazılmak suretiyle senetlerin teminat senedi olduklarının açıkça belirtildiği, belirtilen ibare sebebiyle söz konusu senetlerin kayıtsız şartsız borç ikrarını içermedikleri dolayısıyla senet metninden anlaşılan bu durum karşısında senetleri ciro yoluyla devralıp, takibe koyan diğer davalı ….’na karşı da teminat sebebiyle bedelsizlik def’inin ileri sürülmesinin hukuken mümkün olduğu, zira bu def’inin senetlerin metninden açıkça görüldüğü…” YARGITAY 19. HD. 12.05.2016 T., 2015/17440 E., 2016/8757 K.
Yargıtay’ın bir diğer kararında ise senede yazılan asıl borç ilişkisi görülmesine rağmen senedin devralınması iyi niyetli olarak değerlendirilmemiştir.
“Davacı tarafından mahkemeye davacı ile dava dışı lehdar Bahadır… A.Ş arasında 24.09.2011 tarihinde akdedilmiş “Savoy Ulus alçıpan duvar, asma tavan, alcı sıva ve boya işleri sözleşmesi” isimli sözleşme ve eklerinin delil olarak sunulduğu görülmekte olup çekin arka yüzünde yazılı kayıt anılan çekin teminat amacıyla verildiğini göstermektedir. Bu ibare nedeniyle davalı hamil iyiniyetli hamil olarak kabul edilemez. Mahkemece çek arka yüzündeki açıklama ve sözleşme hükümleri birlikte değerlendirilerek varılacak uygun sonuç dairesinde bir karar verilmesi gerekirken eksik incelemeyle yazılı şekilde hüküm tesisinde isabet görülmemiştir.” YARGITAY 19. HD. 24.09.2014 T., 2014/10760 E., 2014/14050 K.
C-SONUÇ
Tüm bunlar değerlendirildiğinde, her kambiyo senedi bir sebeple düzenlenir. Bu sebebin senet metninde gösterilmesi kambiyo senedi vasfının ortadan kalkmasına sebep olur. Bunun sebebi ise senede yazılan asıl borç ilişkisi neticesinde senedin mücerretlik unsurunun zarar görmesidir. Bunun sonucunda senedi elinde bulunduran kişi kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takip yapamaz. Dolayısıyla bu takip usulüne tanınan kolaylıklardan faydalanamaz.
Senet metni hususunda bkz. https://hkavukatlik.com/senet-metni-ve-kapsami/
Senedin ödenmesini şarta bağlayan kayıtlar hususunda bkz. https://hkavukatlik.com/senet-odemesi-ve-odemeyi-sarta-baglayan-kayitlar/