Kamulaştırma işleminin iptali davası, idarenin açmış olduğu kamulaştırma bedel tespiti ve tescili davası dilekçesinin tebliğinden veya tebligat yapılamayanlara mahkeme tarafından gazete ile yapılan ilandan itibaren 30 gün içerisinde kamulaştırma işleminin iptali için idari yargıda açılan davadır. Bu kapsamda aşağıda, kamulaştırma işleminin iptali davası açılma nedenleri, kamulaştırma işleminin iptali davası süresi, kamulaştırma işleminin iptali davası sonuçları, kamulaştırma işleminin iptali davası tarafları ile yetkili ve görevli mahkeme gibi hususlar mevzuat ve mahkeme kararları doğrultusunda incelenecektir.
KAMULAŞTIRMA NEDİR?
Kamulaştırma, özel mülkiyete tabi taşınmaza, kamu yararı gerekçe gösterilerek malikinin rızası olmaksızın idare tarafından el konulmasıdır. Kamulaştırma işleminin tam ve eksiksiz yapılabilmesi için kamulaştırma yetkili idare tarafından yapılmalı, kamu yararı kararı bulunmalı, kamulaştırma konusu özel mülkiyete tabi bir taşınmaz olmalı ve taşınmazın gerçek değeri malike peşin ve nakden ödenmelidir. Kamulaştırma kararında bu şartların sağlanmaması veya eksik ya da hatalı sağlanması durumunda kamulaştırma işleminin iptali davası açabilir.
KAMULAŞTIRMA KARARINA KARŞI AÇILABİLECEK DAVALAR NELERDİR?
Kamulaştırma sürecinde taraflarca birden fazla dava açılabilir. Bu davalara, kamulaştırma bedel tespiti ve tescili davası, kamulaştırma işleminin iptali davası, kamulaştırmada maddi hata davası örnek verilebilir. Konumuz açısından ise kamulaştırmada maddi hata davasına kısaca değinildikten sonra kamulaştırma işleminin iptali davası ayrıntılı bir şekilde incelenecektir.
KAMULAŞTIRMADA MADDİ HATA DAVASI
Kamulaştırmada maddi hata davası, kamulaştırma sürecinde yapılan maddi hataların düzeltilmesi adına açılır. Nitekim, kamulaştırma belgelerinde ve kıymet takdir komisyonu raporlarında taşınmaz malların hukuki ve fiili durumlarına veya niteliklerine aykırı belirlemeler yapılabilmektedir. Özellikle, taşınmazın yüzölçümü, zemini, yapı varlığı, yapı türü, inşaat alanı, üzerindeki ağaç sayısı, cinsi, yaşı ve sıklığı gibi hususlarda sıklıkla hatalara rastlanmaktadır. Taşınmazın bedelini etkileyen bu gibi unsurlarda eksiklik ya da yanlışlık bulunması durumunda kamulaştırmada maddi hata davası açılabilir. Kamulaştırmada maddi hata davası, kamulaştırma bedel tespiti ve tescili davası dilekçesinin tebliğinden veya kendilerine tebligat yapılamayanlara tebligat yerine geçmek üzere mahkemece gazete ile yapılan ilan tarihinden itibaren 30 gün içinde asliye hukuk mahkemesinde açılabilir. Kamulaştırmada maddi hata davası, kamulaştırma bedel tespiti ve tescili davasına karşı dava olarak da açılabilir.
“Taşınmazın arsa sayılması gerektiğine yönelik istem maddi hata konusu olamayacağından, sabit olmadığı saptanan diğer maddi hata istemleri gibi reddi gerekirken yerinde olmayan gerekçelerle karşılık davanın kısmen kabulü yolunda hüküm kurulması ve buna bağlı olarak davacı idarenin yargılama giderleri ve vekalet ücreti ile sorumlu tutulmuş olması usul ve yasaya aykırıdır. İdare de Kamulaştırma Kanunu 14’üncü maddeye göre, kamulaştırma belgelerinin mahkemeye verildiği günden itibaren otuz gün içinde maddi hatalara karşı adli yargıda düzeltim davası açabilir.” (Yargıtay 18. HD., 2002/2929 E., 2002/5312 K., 07.05.2002 T.).
KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNİN İPTALİ DAVASI
Kamulaştırma işleminin iptali davası ise idari bir işlem olan kamulaştırma işleminin unsurlarındaki eksikliklere dayanılarak açılabilir. İdari işlemin unsurları yetki, şekil, sebep, konu ve amaç olmak üzere beşe ayrılır. Bunlardan herhangi birinde eksiklik veya sakatlık bulunması halinde malik süresi içerisinde idari yargıda kamulaştırma işleminin iptali davası açabilir. Bu kapsamda kamulaştırma işleminin iptali davası, hukuka aykırı yapılan kamulaştırma işlemine karşı kamulaştırma bedel tespiti ve tescili davası dilekçesinin tebliğinden veya kendilerine tebligat yapılamayanlara tebligat yerine geçmek üzere mahkemece gazete ile yapılan ilan tarihinden itibaren 30 gün içinde idare mahkemesinde açılabilir. Kamulaştırma işleminin iptali davası sürecinden önce idarenin malikle uzlaşma görüşmelerinde bulunması, uzlaşma görüşmelerinden sonuç alınamaması ve idare tarafından asliye hukuk mahkemesinde kamulaştırma bedel tespiti ve tescili davası açılması gerekmektedir.
“Dava taşınmazın … Devlet yolu … geçişi için kamulaştırılmasına ilişkin davalı idare işleminin iptali isteğiyle açılmış İdare Mahkemesince, taşınmazın devlet yollarının yapımı ile görevli Karayolları Genel Müdürlüğünce 2942 sy. yasa hükümleri gereğine uygun olarak kamulaştırıldığı, dava ve kamulaştırma tarihinde bu yerin 3040 m2’lik bölümü imar planında park yeri ve sanayi bölgesi olarak ayrılmışsa da, belediye meclisince daha sonra alınan kararda, planın değiştirilip kamulaştırma amacına uygun hale getirildiği, sonuç olarak ortada yasaya aykırı bir durum kalmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiş, karar davacı tarafından temyiz edilmiştir. Dava konusu işlemin iptali isteği ile açılan davanın yukarıda özetlenen gerekçeyle reddi yolundaki temyize konu İdare Mahkemesi kararında, 2577 sy. İdari Yargılama Usulü Kanununun 49.maddesinin 1.fıkrasında sayılan bozma nedenlerinden hiçbirisi bulunmadığından, bozma istemi yerinde görülmeyerek anılan mahkeme kararının onanmasına karar verildi.”(Danıştay 6. D., 1988/2584 E., 1988/1483 K., 21.11.1988 T.).
KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNİN İPTALİ DAVASI HANGİ NEDENLERLE AÇILABİLİR?
Kamulaştırma işleminin iptali davası açısından birtakım nedenler bulunmalıdır. Bu nedenlere, kamulaştırma bedelinin ödenmemesi, kamulaştırma işleminin unsurlarında hukuka aykırılık bulunması veya acele kamulaştırma kararının hukuka aykırı yapılması örnek verilebilir.
KAMULAŞTIRMA BEDELİNİN ÖDENMEMESI NEDENIYLE İPTAL DAVASI
Kamulaştırma işlemini yapan idare, kamulaştırma bedelini peşin ve nakden ödemelidir. Kamulaştırma bedelinin ödenmesi, kamulaştırma işleminin en önemli unsurlarındandır. Bedelin ödenmesi hususunda usul ve yasaya aykırılık halinde kamulaştırma işlemi hukuka aykırı hale gelecektir. Kamulaştırma bedelinin ödenmemesi halinde malik tarafından kamulaştırma işleminin iptal davası açılabilir.
KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNİN UNSURLARINDA HUKUKA AYKIRILIK
Kamulaştırma bir idari işlem olduğu için buna ilişkin unsurlar hukuka uygun olmalıdır. Aksi takdirde kamulaştırma işlemi hukuka aykırı hale gelir. Kamulaştırma işlemi tesis edilirken kamu yararı ile kişinin mülkiyet hakkı arasındaki adil bir denge sağlanmalıdır. Bu dengenin kişi aleyhine orantısız olarak bozulması ve mülkiyet hakkının ölçülülük ilkesine aykırı olarak kısıtlanması durumda ise kamulaştırma işleminin iptali davası açılabilir.
“İmar planlarında değişiklik yapılarak yolların kaydırılmasında mülkiyet ve mevcut yapılaşmanın gözetilmesi gerekmektedir… Dava konusu imar planı değişikliğinin imar mevzuatına uygun olmadığı sonucuna varılmıştır. Kamulaştırma işlemi tesis edilirken kamu yararı ile kişinin mülkiyet hakkı arasındaki adil dengenin sağlanması önem arz etmektedir. AİHM ve AYM kararlarında belirtilen ilkeler ışığında uyuşmazlık konusu olayda bu dengenin kişi aleyhine orantısız olarak bozulduğu, mülkiyet hakkının ölçülülük ilkesine aykırı olarak kısıtlandığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu itibarla, dava konusu 1/5000 ölçekli nazım imar planı ile 1/1000 ölçekli uygulama imar planı değişikliği ile değişikliğe göre tesis edilen kamulaştırma işleminin iptali gerektiğinden davanın reddine ilişkin temyize konu İdare Mahkemesi kararında isabet bulunmamaktadır. (Danıştay 6. D., 2016/6838 E., 2020/12717 K., 14.12.2020 T.).
ACELE KAMULAŞTIRMA KARARININ İPTALİ DAVASI
Acele kamulaştırma olağanüstü bir kamulaştırma usulüdür. 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun uyarınca riskli alan ilan edilen taşınmaza ilişkin Cumhurbaşkanı tarafından acele kamulaştırma kararı verilebilir. Söz konusu işlemde hukuka aykırılık bulunması durumunda ise acele kamulaştırma kararının iptali davası açılabilir.
“Acele kamulaştırma işleminin dayanağı olan riskli alan ilanına yönelik … sayılı kararın iptaline karar verilmesi gerektiği yolundaki Danıştay İDD Kurulunun … bozma kararı ile riskli alanda acele kamulaştırma yapılmasına yönelik 2942 sy. Kamulaştırma Kanunun 27. Maddesi uyarınca tesis edilen dava konusu … sayılı Bakanlar Kurulu (Günümüzde Cumhurbaşkanı Kararı) kararında hukuka aykırılık bulunmadığı…” (Danıştay 6. D., 2016/4966 E., 2017/1869 K., 15.03.2017 T.).
KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNİN İPTALİ DAVASI NASIL AÇILIR?
Kamulaştırma işleminin iptali davası açılabilmesi için Kamulaştırma Kanunu md. 10 gereğince, kamulaştırma bedel tespiti ve tescili davası dilekçesi malike tebliğ edilmeli veya ilanen tebligat yapılmalıdır. Malik ise kamulaştırma işlemindeki herhangi bir hukuka aykırılık nedeniyle tebliğden itibaren 30 gün içinde idare mahkemesinde dava açmalıdır. Davanın acele kamulaştırma kararına ilişkin olması halinde ise kamulaştırma işleminin iptali davası Danıştay’da açılmalıdır.
KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNİN İPTALİ DAVASI NE ZAMAN AÇILMALIDIR?
Kamulaştırma işleminin iptali davası, kamulaştırma bedel tespiti ve tescili davası dilekçesinin tebliğinden veya tebligat yapılamayanlara mahkeme tarafından gazete ile yapılan ilandan itibaren 30 gün içerisinde açılmalıdır. Söz konusu süre hak düşürücüdür. Bu sürenin geçmesi halinde kamulaştırma işleminin iptali davası açma hakkı kaybedilir.
“Olayda, kamulaştırma işlemine karşı dava açılabilmesi için Asliye Hukuk Mahkemesince ilgiliye tebligat yapılması gerektiğinden ve kamu yararı karara da tek başına idari davaya konu olabilecek kesin ve yürütülmesi zorunlu işlem niteliğinde olmadığı, sadece bir hazırlık işlemi niteliğinde olduğundan, davaya konu olamayacağı ve dava konusu işlemin kamulaştırma kararı olarak değerlendirilmesi halinde ise henüz tamamlanmamış işleme karşı açılan davanın vaktinde önce açılmış dava niteliğinde olacağı ve esasın bu davada incelenme olanağı bulunmadığı sonucuna varılmıştır. Bu sonuca göre İdare Mahkemesince, uyuşmazlık hakkında yeniden bir karar verilmesi gerekmektedir.” (Danıştay 6. D., 2004/718 E., 2007/454 K., 30.01.2007 T.).
KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNİN İPTALİ DAVASINI KİMLER AÇABİLİR?
Kamulaştırma işleminin iptali davasında davacı taşınmaz malikidir. İştirak halinde veya müşterek mülkiyette ise paydaşlar tek başlarına kamulaştırma işleminin iptali davası açabilirler (Kamulaştırma Kanunu md. 14/3). İdarenin ise bu davayı açmakta hukuki yararı bulunmamaktadır. Zira kamulaştırmayı yapan idare, kamulaştırmanın her aşamasında tek taraflı olarak kamulaştırma işleminden vazgeçebilir.
TÜZEL KİŞİLİĞİ OLMAYAN İDAREYE KARŞI KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNİN İPTALİ DAVASI AÇILABİLİR Mİ?
Kamulaştırma işleminin iptali davasında davalı idarenin tüzel kişiliğinin bulunması gerekmez. Böylece idarenin tüzel kişiliği bulunmasa da kamulaştırma işleminin iptali davası açılabilir.
“Danıştay’da, tüzel kişilikleri olmayan, ancak kendilerine yasalarla ve diğer düzenlemelerle yetki ve görevler tanınan pek çok kamu idare ve merciine karşı iptal davaları açılmaktadır. Yapılan yargılamada, usul hukukunun tüm olanaklarından davacı, davalı ayrımı olmaksızın taraflar eşit koşullar içinde yararlanırlar. Tüzel kişiliği olmayan bir idari merciin yukarıda yazılı kararlarda görüldüğü gibi, davalı olabileceği nasıl kabul ediliyorsa, aynı idarenin gerekli hallerde davacı olabileceğinin kabulü de zorunludur.” (Danıştay İBK., 1971/1 E., 1979/1 K., 08.03.1979 T.).
KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNİN İPTALİ DAVASINDA GÖREVLİ MAHKEME
Kamulaştırma işleminin iptali davasında görevli mahkeme, kararı alan idareye göre farklılık gösterir. Bu kapsamda dava, kamulaştırma kararının Cumhurbaşkanı tarafından alınması halinde Danıştay, Cumhurbaşkanı haricindeki idareler tarafından alınması halinde ise idare mahkemesinde açılmalıdır.
“İdari yargının görev alanı; idare hukuku kuralları içinde kamu hizmetinin yürütülmesi amacıyla, kamu gücü kullanılarak tesis edilen idari işlemler, idari eylemler ve idari sözleşmelerden doğan uyuşmazlıklar nedeniyle açılan davaların görüm ve çözümüyle sınırlıdır.” (Danıştay 14. D., 2015/793 E., 2017/525 K., 06.02.2017 T.).
KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNİN İPTALİ DAVASINDA YETKİLİ MAHKEME
Kamulaştırma işleminin iptali davasında yetkili mahkeme ise taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir. Bu sebeple söz konusu dava Danıştay’da veya taşınmazın bulunduğu yer idare mahkemesinde açılır.
KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNİN İPTALİ DAVASI AÇILDIĞININ BİLDİRİLMESİ
Kamulaştırma işlemine karşı idari yargıda iptal davası açan davacı, 30 gün içerisinde, dava açtığını ve yürütmenin durdurulması kararı aldığını belgelendirerek kamulaştırma bedel tespiti ve tescili davasını gören mahkemeye bildirmelidir. Aksi durumda kamulaştırma işlemi kesinleşir ve mahkemece tespit edilen kamulaştırma bedeli üzerinden taşınmaz kamulaştırma yapan idare adına tescil edilir.
KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNİN İPTALİ DAVASI BEKLETİCİ MESELE YAPILIR MI?
Kamulaştırma işlemine karşı hak sahipleri tarafından idari yargıda iptal davası açılması ve idari yargı mahkemelerince yürütmenin durdurulması kararı verilmesi halinde kamulaştırma bedel tespiti ve tescili davasını gören mahkeme söz konusu davayı bekletici mesele kabul eder. Bu durumda hukuk mahkemesi hakimi, kamulaştırma işleminin iptali davası sonucuna göre işlemlere devam edecektir.
KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNİN İPTALİ DAVASI HUSUMETİN YANLIŞ YÖNELTİLMESİ
Kamulaştırmayı yapan idare, kamulaştırma işlemine karşı idari yargıda iptal davası açısından husumetin hangi idareye yöneltileceğini davetiye ve ilanda açıkça belirtmelidir. Bu durumun belirtilmemiş olması veya yanlış gösterilmiş olması nedeniyle davada husumet yanlış yöneltilmiş ise gerçek hasma tebligat yapılmak suretiyle davaya devam edilebilir.
KAMULAŞTIRMA İŞLEMİ İPTALİNİN BEDEL TESPİT VE TESCİL DAVASINA ETKİSİ
Kamulaştırma işleminin iptali davası kabul edilir ve kesinleşirse kamulaştırma bedel tespiti ve tescili davası konusuz kalır ve karar verilmesine yer olmadığına dair karar verilir. Bu durumda taşınmazın idare adına tesciline karar verilemez.
Benzer konulara ilişkin yazılarımız
https://hkavukatlik.com/muris-muvazaasi-sebebiyle-tapu-iptal-ve-tescil-davasi/
https://hkavukatlik.com/ecrimisil-haksiz-isgal-davasi/
https://hkavukatlik.com/muris-muvazaasi-davasi/
https://hkavukatlik.com/miras-sebebiyle-istihkak-davasi/
https://hkavukatlik.com/onalim-hakki-davasi/
https://hkavukatlik.com/olunceye-kadar-bakma-sozlesmesiyle-muris-muvazaasi/