A- BONONUN ZAMANAŞIMINA UĞRAMASI NEDİR?
Bononun zamanaşımına uğraması, bonodan doğan istemlerin kanunda öngörülen sürelerde ileri sürülmemesidir. Bu durumda bono, kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takip edilemeyecektir. Bu sebeple, alacağın tahsil edilebilmesi için kanunda öngörülen diğer yollar işletilmelidir. Aşağıda bononun zamanaşımına uğraması hususunda genel bilgi verildikten sonra zamanaşımına uğramış bononun tahsili açısından bonoda sebepsiz zenginleşme usulü ve bonoda temel ilişkiye dayanılması usulü ayrıntılı bir şekilde incelenecektir.
B- BONODA ZAMANAŞIMI SÜRELERİ
Bonoda düzenleyene ve düzenleyen lehine aval verene karşı ileri sürülecek istemler, vadenin geldiği tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Bonoda hamilin cirantalarla düzenleyene karşı ileri süreceği istemler ise süresinde çekilen ödememe protestosu tarihinden veya senette “gidersiz iade olunacaktır” kaydı varsa vadenin dolduğu tarihten itibaren bir yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Bonoda başvuru borçlusu olarak ödeme yapan bir cirantanın başka cirantalarla düzenleyen aleyhine ileri süreceği istemler ise cirantanın poliçeyi ödediği veya poliçenin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren altı ay geçmekle zamanaşımına uğrar.
C- ZAMANAŞIMINA UĞRAYAN BONODA ALACAK NASIL TAHSİL EDİLİR?
Bonodan doğan yükümlülükler zamanaşımı sebebiyle düşse de Türk Ticaret Kanunu (TTK) md. 732’de düzenlenen sebepsiz zenginleşme hükümleri kapsamında bononun düzenleyeni bononun hamiline karşı belirli bir süre daha borçlu kalır.
Bononun zamanaşımına uğraması sebebiyle TTK md. 732’de düzenlenen bonoda sebepsiz zenginleşme usulü yanında asıl borç ilişkisinin tarafları asıl borç ilişkisine dayanarak da talepte bulunabilir.
Aşağıda ilk olarak TTK md. 732’de düzenlenen bonoda sebepsiz zenginleşme usulü, daha sonrasında ise bonoda temel ilişkiye dayanılması usulü incelenecektir.
D- BONODA SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME
1- BONODA SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİNDE BULUNABİLECEKLER
Bononun zamanaşımına uğraması neticesinde sebepsiz zenginleşme talebini ileri sürebilecek kişiler, lehtar veya bonoyu ciro yoluyla devralan hamildir.
2- BONODA SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİYLE BAŞVURULABİLECEKLER
Bononun zamanaşımına uğraması neticesinde sebepsiz zenginleşmeden doğan istem, düzenleyen ve yerleşim yerli bir bonoyu ödeyecek olan kimseye karşı ileri sürülebilir. Bonodan doğan borcu düşmüş olan cirantaya karşı ise böyle bir istem ileri sürülemez.
3- BONODA SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME KAPSAMINDA AVALİSTE GİDİLEBİLİR Mİ?
Aval, kambiyo hukuku çerçevesinde bir müessese olduğundan, bononun zamanaşımına uğraması sonucunda kambiyo hukukundan kaynaklı haklar yitirilir ve avalistin sorumluluğuna gidilemez.
“Aval, kambiyo hukuku çerçevesinde yer alan bir müessese olduğundan zamanaşımı nedeni ile kambiyo hukukundan kaynaklanan hakların yitirildiği bir senet bakımından artık avalistin sorumluluğundan söz edilemez. Mahkemece, aval veren yönünden belirtilen bu ilkeler gözetilerek davanın reddine karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde hüküm kurulması doğru görülmemiştir.” (YARGITAY 19. HD. 2014/11657 E., 2014/16175 K., 13.11.2014 T.)
4- BONODA SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME KAPSAMINDA ZAMANAŞIMI SÜRESİ
Bononun zamanaşımına uğraması neticesinde TTK md. 732/4 kapsamında öngörülen zamanaşımı süresi, bononun zamanaşımına uğradığı tarihi takip eden tarihten itibaren bir yıldır. Dolayısıyla, bononun vadesine göre hesap edilen üç yıllık zamanaşımı süresi dolduktan sonraki bir yıllık zamanaşımı süresinde sebepsiz zenginleşmeye ilişkin talepler ileri sürülmelidir.
“Dava konusu senedin vade tarihi 01.12.2006, dava tarihi ise 13.02.2013 olup, işbu dava 6102 sayılı TTK’nın 732. maddesine (6762 sayılı TTK 644. madde) dayalı açılmış bir sebepsiz zenginleşme davasıdır. Dava tarihinde yürürlükte bulunan 6102 sayılı TTK’nın 732. maddesinde düzenlenen sebepsiz zenginleşme hukuksal nedenine dayalı olarak açılan takip ve davalarda zamanaşımı süresi, senedin zamanaşımına uğradığı tarihten itibaren 1 yıldır. Senedin vadesine (01.12.2006) göre hesap edilen üç yıllık zamanaşımı süresi dolduktan sonraki bir yıllık zamanaşımı süresinin de 02.12.2010 tarihinde dolduğu, davanın ise 24.01.2013 tarihinde zamanaşımı süresi içinde açılmadığı anlaşıldığından davanın reddine karar vermek gerekirken kabulüne karar verilmesi bozmayı gerektirmiştir.” (YARGITAY 11. HD. 2018/5340 E., 2020/3558 K., 22.09.2020 T.)
5- BONODA SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME KAPSAMINDA İSPAT YÜKÜ
Bononun zamanaşımına uğraması neticesinde sebepsiz zenginleşme talebinde ispat yükü sebepsiz zenginleşmediğini iddia eden düzenleyen üzerindedir.
“TTK 732. maddesine göre açılan işbu davada; sebepsiz zenginleşmediğini ispat külfeti davalıda olup, davalı, davacı aleyhine sebepsiz zenginleşmediğini ispat etmelidir. Ancak, davalının çek bedelini ödediğine ilişkin ibraz ettiği dekontlara göre ödemeler, dava dışı Doruk Ltd. Şti.’ne yapılmış olup, sözkonusu ödemeler, lehdar dahi olmayan dava dışı bir şirkete ve davacı bankanın çekleri ciro ile devaraldığı tarihten sonra yapılmıştır. Ayrıca, davalı tarafça sunulan dekontlarda, ödemelerin dava konusu çeklere ilişkin olarak yapıldığına dair hiçbir açıklama da bulunmamaktadır. Davacı banka, tüm aşamalarda bu çekler nedeniyle davalının kendisine borçlu olduğunu iddia etmiş olduğundan, davacı bankanın bu ödemeleri kabul ettiği veyahut karşı çıkmadığı kabul edilemez.” (YARGITAY 11. HD. 2019/5329 E., 2020/3385 K., 01.07.2020 T.)
6- BONODA SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME TALEBİ NETİCESİNDE İCRA TAKİBİ
Bononun zamanaşımına uğraması neticesinde bir yıl içerisinde sebepsiz zenginleşme hükümlerine dayanılarak dava açılabileceği gibi icra takibi de yapılabilir. Ancak yapılacak icra takip yolu kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu değil ilamsız takip yoludur.
“…(Z)amanaşımı nedeniyle veya senede dayanan hakların muhafazası için kanunen yapılması gereken işlemlerin ihmal edilmiş bulunması dolayısıyla düşmüş olan poliçeden doğan alacaklar için sebepsiz zenginleşme hükümlerine dayanılarak ilamsız takip yapılabilir.” (YARGITAY HGK. 2013/1598 E., 2015/1159 K., 08.04.2015 T.)
E- BONODA TEMEL İLİŞKİYE DAYANILMASI
1- BONODA TEMEL İLİŞKİYE DAYANILARAK İŞLEM YAPILABİLİR Mİ?
Bononun zamanaşımına uğraması neticesinde hamil, uğradığı zararın tazmini amacıyla bonoda sebepsiz zenginleşme hükümleri yanında tarafı olmak kaydıyla asıl borç ilişkisine de dayanabilir.
“Bilindiği üzere çeke dayalı müracaat hakkı düşmüş olan hamilin alacağına dava yoluyla kavuşabilmesi için önünde iki seçenek bulunmaktadır. Hamil ya doğrudan temel borç ilişkisine dayanarak bir tahsil davası açacak ya da TTK.nun 730/14.bendi yollaması ile çeklerde de uygulanması gereken ve aynı Kanun’un 644.maddesinde düzenlenmiş bulunan sebepsiz iktisap davası yoluna başvuracaktır.” (YARGITAY HGK. 2013/1598 E., 2015/1159 K., 08.04.2015 T.)
2- BONODA TEMEL İLİŞKİYE DAYANAN TALEPTE TARAFLAR
Bonoda temel ilişkiye dayanan talepte taraflar, yalnızca temel borç ilişkisinde bulunan taraflarla sınırlıdır. Dolayısıyla bono açısından sadece lehtar düzenleyene başvurabilir.
“Mahkemece, iddia, savunma ve tüm dosya kapsamına göre, dava konusu çekin zamanaşımına uğradığı hususunda tereddüt bulunmadığı, davacının çekin lehdarı değil, hamili olduğu, lehdar olmayan davacının çekteki temel borç ilişkisine dayanamayacağı, buna bağlı olarak çekin yazılı delil başlangıcı sayılamayacağı, temel borç ilişkisinin taraflarının dava dışı şirketler olduğu, dava konusu çek ile temel borç ilişkisinin bağlantısını gösteren bir delil de sunulmadığı gerekçesiyle davanın zaman aşımı nedeniyle reddine karar verilmiştir.” (YARGITAY 11. HD. 2016/2010 E., 2017/4436 K., 18.09.2017 T.)
3- BONODA TEMEL İLİŞKİYE DAYANAN TALEPTE SÜRE
Bonoda temel ilişkiye dayanan talep, bonoda sebepsiz zenginleşmeye ilişkin öngörülen bir yıllık sürede ileri sürülebileceği gibi bir yıllık sürenin geçirilmesi durumunda da ileri sürülebilir. Söz konusu bir yıllık ek sürenin geçirilmesi durumunda ise yalnızca temel ilişkiye dayanılabilir.
“Davacı vekili, dava dilekçesinde İİK‘nun 71/2 ve 33/a maddeleri uyarınca İcra Hukuk Mahkemesi’nce verilen icranın geri bırakılması kararının iptali yanında zamanaşımına uğramış çekin dayanağını teşkil eden temel ilişkiye dayalı olarak alacak isteminde de bulunmuştur. Dava konusu çeklerin zamanaşımına uğraması temel ilişkiye dayanılarak alacağın istenilmesine engel teşkil etmez. Mahkemece davacının temel ilişkiye dayandırdığı alacak istemine dair bir araştırma ve değerlendirme yapılmaksızın eksik inceleme ve yazılı gerekçeyle davanın reddine karar verilmesi doğru olmamış, bozmayı gerektirmiştir.” (YARGITAY 11. HD. 2014/12582 E., 2014/19232 K., 08.12.2014 T.)
4- BONODA TEMEL İLİŞKİYE DAYANAN TALEPTE ZAMANAŞIMI
Bonoda lehtarın temel ilişkiye dayalı olarak işletebileceği yol açısından zamanaşımı süresi asıl borç ilişkisinin tabi olduğu zamanaşımı süresidir. Dolayısıyla bonoya dayalı üç senenin veya bonoya dayalı sebepsiz zenginleşme talebi açısından öngörülen bir senenin dolması, temel ilişkiye dayanan talebin ileri sürülmesini engellemez.
“Mahkemece, davacının genel hükümlere göre alacak talebinde bulunduğu, davalının takibe ve davaya dayanak çeklerdeki imzaya bir itirazda bulunmadığı, davalının davacıdan sebze meyve satın aldığı, karşılığında takibe dayanak çekleri verdiği, çek bedelinin ödenmediği, davalının çek bedellerinin ödendiği yolunda bir savunmada bulunmadığı, 6098 Sayılı TBK 146 maddesi uyarınca davada 10 yıllık zamanaşımı süresinin uygulanması gerektiği, davalı vekilinin zamanaşımı itirazının yerinde olmadığı gerekçesi ile davanın kabulü ile, 16.900,00 TL alacağın 25/09/2005 takip tarihinden itibaren işleyecek ticari faizi ile birlikte davalıdan tahsiline karar verilmiştir.” (YARGITAY 11. HD. 2015/14511 E., 2016/1244 K., 10.02.2016 T.)
5- BONODA TEMEL İLİŞKİYE DAYANAN TALEPTE DELİLLER
Bononun zamanaşımına uğraması neticesinde temel ilişkiye dayanan başvurularda bono yazılı delil başlangıcı olarak kullanılabilir.
“Mahkemece iddia, savunma, bilirkişi raporu ve tüm dosya kapsamına göre; 25.04.2009 keşide tarihli çek ile 23.05.2009 keşide tarihli çekler yönünden 1 yıllık zamanaşımı süresinin bitiminden sonra dava açıldığından TTK’nin 644. maddesine dayalı sebepsiz zenginleşme davası açılması olanağı olmadığı, davacının aynı zamanda temel borç ilişkisine de dayandığı, çeklerin delil başlangıcı niteliğinde bulunduğu, davacının bu çekler yönünden iddiasını her türlü delil ile ispatının mümkün olduğu, ancak iddiasını ispat edemediği” (YARGITAY 11. HD. 2016/12757 E., 2018/832 K., 07.02.2018 T.)
6- BONODA TEMEL İLİŞKİYE DAYANAN TALEPTE TANIK DELİLİ
Bononun zamanaşımına uğraması neticesinde temel ilişkiye dayanan talepte, bonoya yazılı delil başlangıcı olarak dayanılıp tanık dinletilmek suretiyle alacağın varlığı ispat edilebilir.
“Bölge Adliye Mahkemesince, davacının Garanti Bankası… Şubesi’ne ait 30.11.2013 keşide tarihli 32.000.-TL bedelli ve 30.04.2014 keşide tarihli 37.600.-TL bedelli çekleri bankaya ibraz etmediği, ibraz süresinin geçmesi nedeniyle çekler hakkında ilamsız icra takibi yaptığı, davacının itirazı üzerine takibin durduğu, çekler incelendiğinde, keşidecisinin davalı …, lehtar hamilin davacı … … Ltd. Şti. olduğu, çekin bankaya ibraz edilmemiş olması nedeniyle kambiyo senedi niteliğini kaybettiği, ancak alacağın varlığına ilişkin yazılı delil başlangıcı niteliğinde kaldığı, davacının da tanık dinletmek suretiyle alacağın varlığını tanık ile ispat ettiği, davalının ise, davaya konu çek bedellerini ödediğini ispat edemediğinden, mahkemece, davanın kabulüne dair verilen kararın usul ve yasaya uygun olduğu gerekçesiyle davalının istinaf isteminin reddine karar verilmiş, hüküm davalı vekili tarafından temyiz edilmiştir.” (YARGITAY 11. HD. 2020/2400 E., 2020/4047 K., 13.10.2020 T.)
F- GENEL BİLGİ
SENEDİN ZAMANAŞIMINA UĞRAMASI
Senedin zamanaşımına uğraması hususunda yukarıda yer verilen yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
SENET NE ZAMAN ZAMANAŞIMINA UĞRAR
Senet ne zaman zamanaşımına uğrar hususunda yukarıda yer verilen yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
SENET ZAMANAŞIMI SÜRESİ
Senet zamanaşımı süresi hususunda yukarıda yer verilen yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
SENET ALACAĞI ZAMANAŞIMI
Senet alacağı zamanaşımı hususunda yukarıda yer verilen yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
SENET ZAMANAŞIMI BAŞLANGICI
Senet zamanaşımı başlangıcı hususunda yukarıda yer verilen yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
ZAMANAŞIMI DOLAN SENET
Zamanaşımı dolan senet hususunda yukarıda yer verilen yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
SENET ZAMANAŞIMI HESAPLAMA
Senet zamanaşımı hesaplama hususunda yukarıda yer verilen yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
SENETTE ZAMANAŞIMI VAR MI
Senette zamanaşımı var mı hususunda yukarıda yer verilen yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
ZAMANAŞIMINA UĞRAMIŞ SENET SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME
Zamanaşımına uğramış senet sebepsiz zenginleşme hususunda yukarıda yer verilen yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
BONO SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME ZAMANAŞIMI
Bono sebepsiz zenginleşme zamanaşımı hususunda yukarıda yer verilen yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
BONO SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASI
Bono sebepsiz zenginleşme davası hususunda yukarıda yer verilen yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
SENET SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASI
Senet sebepsiz zenginleşme davası hususunda yukarıda yer verilen yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
İlgili konular için bkz.
https://hkavukatlik.com/bonoda-isletmenin-lehtar-gosterilmesi/
https://hkavukatlik.com/senede-yazilan-asil-borc-iliskisi/
https://hkavukatlik.com/senet-metni-ve-kapsami/
https://hkavukatlik.com/senet-odemesi-ve-odemeyi-sarta-baglayan-kayitlar/