ASKERLERİN SORUŞTURMA İZNİNE İTİRAZ - H&K Avukatlık Bürosu

Askerlerin soruşturma iznine itiraz, asker kişiler hakkında verilen soruşturma iznine karşı süresi içerisinde Bölge İdare Mahkemesi veya Danıştay Birinci Dairesi’ne itiraz edilmesidir. Askerlerin soruşturma izni ve askerlerin soruşturma iznine itiraz 1632 sayılı Askeri Ceza Kanunu ve 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun kapsamında düzenlenmiştir. Aşağıda askerlerin soruşturma izni, askerlerin soruşturma izni şartları, askerlerin soruşturma iznini kimin verdiği, askerlerin soruşturma iznine itiraz, askerlerin soruşturma iznine itirazın nereye yapılacağı, askerlerin soruşturma iznine itiraz süresi, askerlerin soruşturma iznine itirazda yetkili mahkeme ve askerlerin soruşturma iznine itirazda görevli mahkeme konuları ayrıntılı bir şekilde incelenecektir.

SORUŞTURMA İZNİ NEDİR?

Askerlerin soruşturma iznine itiraz açısından soruşturma izninin tanımlanmasında fayda vardır. Soruşturma izni, memurlar ve diğer kamu görevlilerinin görevleri sebebiyle işledikleri suçlardan dolayı yargılanabilmeleri için yetkili merciler tarafından verilen izindir. Soruşturma izninde amaç, yasal sürecin doğru işlemesi ve memurlara yapılan haksız suçlamalarının önlenmesidir.

“…Kanun memurlara, bir zümre bir sınıf olarak imtiyaz tanımakta değildir. Kanunun sağladığı bir çeşit teminattır. Bu da kamu hizmetinin iyi işlemesi için düşünülmüş, düzenlenmiştir. Memur gördüğü hizmet yüzünden sık sık isnat ve iftiralara uğrayabilir. Kendisine memuriyetiyle ilgili suç isnat edilen her memurun, hemen adliyeye sevk edilmesi memurları tedirgin ederek hizmeti aksatır hem de hizmetin yürütülüşü üzerinde bir takım haksız şüphelere yol açabilir. Bu çeşit iddiaların önce kamu hizmetinin gereklerini ve memur psikolojisini iyi bilen kimselerin süzgecinden geçirilmesi ve ortada kovuşturmaya değer bir eylem kalırsa, o zaman işin mahkemenin eline bırakılması kamu hizmetinin yararına bir tedbirdir ve kanunun sağladığı da budur…” (Anayasa Mahkemesi 1967/14 E., 1967 K., 14.11.1967 T.).

ASKERLERİN SORUŞTURMA İZNİ NEDİR?

Askerlerin soruşturma iznine itiraz açısından askerlerin soruşturma izninin tanımlanması da önemlidir. Askerlerin soruşturma izni, asker kişilerin işledikleri suçların soruşturulabilmesi için yetkili idareden alınan izindir. Anayasa md. 129 ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’ndaki “kamu görevlisi” tanımının içerisine girdiğinde tereddüt bulunmayan asker kişiler hakkında soruşturma yapılması izne tabidir.

“Asker kişiler dışındaki kamu görevlileri hakkında görevleri sebebiyle suç işledikleri iddiasıyla soruşturma yapılması yetkili makamın iznine bağlı iken, Anayasa’nın 129’ncu maddesi kapsamına ve Türk Ceza Kanunu’nda yer alan “kamu görevlisi” tanımının içerisine girdiğinde tereddüt bulunmayan asker kişiler hakkında, askerlik müessesesinin kendine has yapısının ve özelliğinin getirdiği zorunluluklarla birlikte askerlik hizmetinin gerekleri de göz önünde bulundurulduğunda soruşturma yapılmasının izne tabi kılındığı açıktır.” (Yargıtay 7. CD. 2021/23984 E., 2022/16598 K., 14.11.2022 T.).

SORUŞTURMA İZNİ VERİLEBİLECEK ASKERLER HANGİLERİDİR?

Askerlerin soruşturma iznine itiraz açısından asker kişilerin tespiti de gereklidir. Asker kişiler, Askeri Ceza Kanunu md. 3’te sayılmışlardır. Asker kişiler, asteğmenden mareşale dek subay, astsubaylar, Millî Savunma Bakanlığı ile Türk Silahlı Kuvvetleri kadrolarında çalışan sivil personel, uzman jandarma, er, sözleşmeli er ve erbaş, muvazzaf olan asker ile askeri öğrenciler olarak belirlenmiştir. Sayılan asker kişiler hakkında soruşturma yapılabilmesi için izin alınması gerekmektedir.

ASKERİ SUÇ NEDİR?

Askerlerin soruşturma iznine itiraz açısından askeri suçun tanımlanması da gereklidir. Askeri suç, Askeri Ceza Kanunu’nda düzenlenen suçlar ile asker kişilerin askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili diğer kanunlarda sayılan suçlardır. Asker kişiler hakkında, askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri iddia olunan suçlar ile askeri olan suçları ve görev sebebiyle olup olmadığına bakılmaksızın asker kişiler aleyhine işledikleri suçlarla ilgili olarak, ağır ceza mahkemesinin görevine giren haller ile gecikmesinde sakınca bulunan haller dışında, ayrı bir soruşturma usulü benimsenmiştir.

“Asker kişiler hakkında, askerlik ve hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri iddia olunan suçlar ile askeri olan suçları ve görev sebebiyle olup olmadığına bakılmaksızın asker kişiler aleyhine işledikleri suçlarla ilgili olarak ceza soruşturması yapılabilmesinin ağır ceza mahkemesinin görevine giren haller ile gecikmesinde sakınca bulunan haller dışında, asker kişiler yönünden ayrı bir soruşturma usulünün benimsendiği anlaşılmaktadır.” (Yargıtay 7. CD. 2021/24072 E., 2022/19025 K., 22.12.2022 T.).

SIRF ASKERİ SUÇ NEDİR?

Askerlerin soruşturma iznine itiraz açısından sırf askeri suçun da incelenmesinde fayda vardır. Sırf askeri suçlar sadece asker kişiler tarafından işlenebilen suçlardır. Sivil kişiler, sırf askeri suçlara şerik ya da fail olarak katılamazlar. Sırf askeri suçlara ilişkin soruşturmaya itiraz edilmesi savcılığın soruşturma sürecini durdurmaz. Sırf askeri suça örnek olarak firar, kendini askerliğe yaramayacak hale getirme, amir veya üstü tehdit, emre itaatsizlik gibi suçlar verilebilir.

“Hiçbir Ceza Kanunu ile cezalandırılmayan askeri suçlardan, yalnız askerler tarafından işlenebilen suçlar, hem failinin yalnızca asker olabilmesi, hem de suçun tüm unsurları ve cezalarının yalnız Askeri Ceza Kanunu’nda yer alması niteliğindeki suçlar sırf askeri suçlardır.” (Askeri Yargıtay İçtihatları Birleştirme Kurulu 1975/6 E., 1975/4 K., 26.10.1975 T.).

ASKER HAKKINDA SORUŞTURMA İZNİ İÇİN ÖN İNCELEME YAPILMASI

Asker kişiler hakkında soruşturma izni verilmesi ve askerlerin soruşturma iznine itiraz sürecinden önce soruşturma izni vermeye yetkili merci, ihbar veya şikayetin işleme konulması hâlinde bir ön inceleme başlatır. Söz konusu merci, ön incelemeyi bizzat yapabileceği gibi, izin vermeye asıl yetkili merciin emrinde olan ve hakkında inceleme yapılanın üstü konumundaki asker kişilerden birine de yaptırabilir. İzin vermeye yetkili merci, emrinde olan ve hakkında inceleme yapılanın üstü konumundaki en az üç asker kişiden oluşan bir heyet de görevlendirebilir. İzin vermeye yetkili merciin zorunlu gördüğü hâllerde, heyette yer alanların çoğunluğu, hakkında inceleme yapılanın rütbe veya kıdemce eşiti veya üstü konumunda, heyet başkanı ise hakkında inceleme yapılanın üstü konumunda olmalıdır.

SORUŞTURMA İZNİ VERİLMEDEN ÖNCE ASKERİN İFADESİNİN ALINMASI

Soruşturma izni verilmesi için ön inceleme aşamasında asker kişinin ifadesi alınmalıdır. Usulüne uygun bir şekilde yazılı olarak çağrılmasına, ifadesinin istenilmesine veya anılan yazının usulüne uygun bir şekilde tebliğine rağmen ifade vermeyen asker kişi hakkında ifadesi alınmadan soruşturma izni verilebilir. Örnek olarak firar ve izin tecavüzü gibi hakkında ön inceleme yapılanın bulunamaması nedeniyle ifade almayı imkânsız hâle getiren zorunlu hâllerde ilgilinin ifadesi alınmaz. Asker kişi ifade vermemiş olsa da askerlerin soruşturma iznine itiraz edebilir.

“… Ön inceleme aşamasına yönelik, adı geçenin “usulüne uygun bir şekilde yazılı olarak ifade vermeye çağrıldığı/ ifadesinin istenildiği ya da anılan yazının usulüne uygun bir şekilde muhatabına tebliğ edildiği ancak buna rağmen kişinin ifade vermediği” hususlarına ilişkin herhangi bir bilgi ve belgenin bulunmadığı anlaşılmaktadır. Bu durumda, ön inceleme aşamasında hakkında ön inceleme yapılanın usulüne uygun şekilde ifadesinin alınmadığı anlaşıldığından, usulüne uygun yürütülmeyen ön inceleme sonucunda verilen itiraz konusu kararda bu yönüyle hukuka uygunluk bulunmaktadır.” (Gaziantep BİM 6. İDD 2022/40 E., 2022/436 K., 03.11.2022 T.).

ASKERLER HAKKINDA SORUŞTURMA İZNİ NE ZAMAN VERİLEBİLİR?

Asker kişiler hakkında soruşturma izni verme yetkisi bulunan merci, soruşturma izni konusundaki kararını suçun öğrenilmesinden itibaren ön inceleme dahil en geç otuz gün içinde vermelidir. Bu süre, zorunlu hallerde onbeş günü geçmemek üzere bir defa uzatılabilir. Yetkili merci, belirtilen süreler içinde soruşturma izni verilmesi veya verilmemesi konusunda karar verir ve kararını Cumhuriyet başsavcılığına, hakkında inceleme yapılana ve varsa şikayetçiye bildirir. Ancak bu sürelere uyulmadan yapılan ön incelemelerin dahi geçerli olacağına dair kararlar bulunmaktadır. Dolayısıyla, askerlerin soruşturma iznine itiraz sürecinin başlaması için süresinde asker kişi hakkında soruşturma izni verilmiş olmalıdır.

“…4483 sayılı Kanunun 7 nci maddesindeki, yetkili mercinin en geç kırk beş gün içerisinde ilgili memur veya diğer kamu görevlisi hakkında soruşturma izni verilmesi veya verilmemesi konusunda bir karar vermek zorunda olduğu yolundaki hükmün, ön inceleme konusu eylemin niteliği, kapsamı, özelliği dikkate alınmadan her ön incelemede mutlak uyulması gereken bir süreyi ifade ettiğinin kabulünün mümkün bulunmadığı, zira, ön inceleme konusu eylemin teknik özellikler içermesi, niteliği, kapsamı, eylemin aydınlatılması için gerek görülen bilirkişi incelemesinde geçecek süre gibi zorunlu sebeplerle bu sürenin aşılabileceği, bu durumların varlığı halinde kırk beş günlük sürenin aşılmasının, ön incelemenin sıhhatini etkilemeyeceği açıktır…” (Danıştay 1.D. 2016/1760 E., 2017/99 K., 01.02.2017 T.).

“…4483 sayılı Kanun’un 7. maddesinde soruşturma izni verilmesine ilişkin kararın ön inceleme emrinden itibaren otuz gün içinde verilmesi gerektiği belirtilmiş, zorunlu hâllerde bu sürenin on beş gün uzatılabileceği düzenlenmiştir. Fakat soruşturma izni verilmesine ilişkin söz konusu sürenin Danıştay Birinci Dairesince düzenleyici süre olduğu, hak düşürücü süre olmadığı kabul edilmiştir. Bu nedenle zorunlu durumlarda bu sürenin aşılmasının ön incelemenin sıhhatini etkilemeyeceği ifade edilmiştir. Buna göre soruşturma izni verilmesine yönelik sürenin düzenleyici süre olduğu ve gerektiği hallerde söz konusu sürenin aşılabileceği Danıştay içtihatlarında istikrarlı bir şekilde kabul edildiği görülmüştür. Bu durumda başvurucunun soruşturma izninin mevzuatta belirtilen süreden sonra verildiğine ilişkin iddiasının karar sonucunu etkileyecek bir iddia olmadığı Danıştay içtihatlarında kabul edildiğinden Mahkemenin gerekçeli kararında bu iddiayı karşılamamış olmasının gerekçeli karar hakkını ihlal etmediği değerlendirilmiştir.” (Anayasa Mahkemesi 2018/4823 Başvuru N. 24.02.2021 T.).

ASKER İÇİN SORUŞTURMA İZNİ ALINMASI GEREKEN HALLER NELERDİR?

Asker kişilerin işledikleri askerî suçların soruşturulması izne tabidir. Bu kapsamda askeri suçun işlendiğinin tespit edilmesi durumunda yetkili merciden soruşturma izni istenir. Bu hallerde verilecek soruşturma iznine karşı ise askerlerin soruşturma iznine itiraz prosedürü işletilebilir.

ASKER İÇİN SORUŞTURMA İZNİ ALINMASI GEREKMEYEN HALLER NELERDİR?

Askerî suçların soruşturulması izne tabi olsa da ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçüstü hâllerinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde soruşturma izin alma zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu durumda soruşturma genel hükümlere göre yürütülür. Bunun yanında, 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu md. 17/1’de yer alan suçları işleyen asker kişiler hakkında soruşturma genel hükümlere göre yapılır. Bu hallerde ise soruşturma izni verilmesi gerekmediği için askerlerin soruşturma iznine itiraz prosedürü işletilemez.

“Teşkilâtında askerî mahkeme kurulan kıt’a komutanı veya askerî kurum amiri, suç evrakını inceledikten sonra askerî savcıya gönderir ve şüphelinin tutuklanmasını isterse bu husustaki istemini de bildirir. Ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçlar veya gecikmesinde sakınca umulan hallerde askerî savcılar derhal soruşturmaya başlarlar.” (Yargıtay 8. CD. 2020/2376 E., 2020/18121 K., 09.11.2020 T.).

ASKERİ SORUŞTURMA İZNİ KARARINDA YETKİLİ MERCİİLER?

Askeri kişiler hakkında soruşturma izni kararını veren yetkili mercii, asker kişinin görev ve kıdemine göre farklılık gösterir. Zira soruşturma izni, asgari tugay komutanı veya eşiti askerî kurum amiri (Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıklarında eşiti) olmak üzere, asker kişinin görev yaptığı birlik komutanı veya askerî kurum amiri, bu kişilerin yokluklarında ise vekilleri tarafından bizzat verilir. Genelkurmay Başkanlığı, Kuvvet Komutanlıkları ve Milli Savunma Üniversitesi hariç, Millî Savunma Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatı ile bağlı ve ilgili kurum ve kuruluşlarda görev yapan asker kişiler hakkında soruşturma izni Millî Savunma Bakanı tarafından verilir. General ve amiraller hakkındaki soruşturma izni ise görev yeri dikkate alınarak ilgisine göre Genelkurmay Başkanının veya ilgili Kuvvet Komutanının teklifi üzerine ya da resen Millî Savunma Bakanı tarafından verilir.

“General ve amiraller hakkındaki soruşturma izni, görev yeri dikkate alınarak ilgisine göre Genelkurmay Başkanı’nın veya ilgili Kuvvet Komutanı’nın teklifi üzerine ya da resen Bakan tarafından verilir.” (Anayasa Mahkemesi 2022/116 E., 2023/126 K., 13.07.2023 T.).

ASKER HAKKINDA SORUŞTURMA İZNİ VERİLMEMESİNE İTİRAZ

Yetkili merci yapacağı ön inceleme neticesinde asker kişi hakkında soruşturma izni verilmemesine karar verebilir. Soruşturma izni verilmemesine ilişkin kararını ise Cumhuriyet başsavcılığına, hakkında inceleme yapılan askere ve varsa şikayetçiye bildirir. Soruşturma izni verilmemesine ilişkin karara karşı Cumhuriyet başsavcılığı veya şikayetçi, izin vermeye yetkili merciler tarafından verilen işleme koymama kararına karşı da şikâyetçi itiraz yoluna gidebilir. Dolayısıyla askerlerin soruşturma iznine itirazdan farklı olarak askerler hakkında soruşturma izni verilmemesi durumunda Cumhuriyet başsavcılığı veya şikayetçi itiraz edilebilir.

“Komutanın soruşturma emri vermemesi halinde, yargılama hukuku anlamında soruşturmanın da soruşturmasının da başladığını kabul etmek mümkün değildir.” (Yargıtay 7. CD. 2021/24031 E., 2022/16930 K., 24.11.2022 T.).

ASKER HAKKINDA SORUŞTURMA İZNİ VERİLMESİNE İTİRAZ

Yapılan ön inceleme neticesinde yetkili merci asker kişi hakkında soruşturma izni verilmesine karar verebilir. Soruşturma izni verilmesine ilişkin karara karşı hakkında inceleme yapılan asker kişi itiraz yoluna gidebilir. Askerlerin soruşturma iznine itiraz neticesinde ise ilgili mahkemeden soruşturma izni verilmesi kararının kaldırılması talep edilir.

ASKER SORUŞTURMA İZNİNE İTİRAZ SÜRESİ

Askerlerin soruşturma iznine itiraz süresi 10 gündür. Bu süre soruşturma izni kararının tebliğinden itibaren başlar. Böylece asker kişiler, kararın tebliğinden itibaren 10 gün içinde askerlerin soruşturma iznine itiraz edebilirler. İtiraz süresinde yapılmazsa soruşturma izni kesinleşir.

ASKER HAKKINDA SORUŞTURMA İZNİNE İTİRAZDA YETKİLİ MAHKEME

Askerlerin soruşturma iznine itirazda yetkili mahkeme asker kişinin görev yeri mahkemesidir. Bu nedenle askerin görev yeri doğru tespit edilerek askerlerin soruşturma iznine itiraz süreci başlatılmalıdır.

ASKER İLE İLGİLİ SORUŞTURMA İZNİNE İTİRAZDA GÖREVLİ MAHKEME

Askerlerin soruşturma iznine itirazda görevli mahkeme, general ve amiraller için Danıştay Birinci Dairesi, diğer askeri kişiler içinse yargı çerçevesindeki Bölge İdare Mahkemesi’dir. Bu kapsamda general ve amiraller için Danıştay Birinci Dairesi’ne, diğer askerlerin soruşturma iznine itiraz için ise asker kişinin görev yerindeki Bölge İdare Mahkemesi’ne başvuru yapılmalıdır.

ASKER SORUŞTURMA İZNİNE İTİRAZDA MAHKEMENİN KARAR VERME SÜRESİ

Askerlerin soruşturma iznine itirazı mahkemeler tarafından öncelikle incelenmektedir. İtiraz, yetkili ve görevli mahkemeye ulaştıktan sonra en geç üç ay içinde karara bağlanmaktadır.

ASKER SORUŞTURMA İZNİNE İTİRAZ ÜZERİNE VERİLEN KARAR KESİN MİDİR?

Soruşturma iznine itiraz neticesinde verilen karar kesindir. Dolayısıyla, asker kişiler hakkında soruşturma iznine itiraz edilmesi neticesinde verilen karara karşı itiraz edilemez.