A- BONODA LEHTAR UNSURU
Bonoda işletmenin lehtar gösterilmesi hususu incelenmeden önce bonoda lehtar unsuru üzerinde durulmalıdır. Türk Ticaret Kanunu (TTK) md. 776/1’de, bono kime veya kimin adına düzenlenecekse o kişinin adının bonoda yazılması gerektiği ifade edilmiştir. Dolayısıyla bonoda lehine ödeme vaadinde bulunulan lehtarın adının yazılması gerektiğinden gerçek kişilerin adı ve soyadı, tüzel kişilerin ise ticaret unvanı veya kuruluş senedindeki adı yazılmalıdır.
B- BONODA İŞLETMENİN LEHTAR GÖSTERİLMESİNİN MÜEYYİDESİ
Bonoda işletmenin lehtar gösterilmesi, bononun kambiyo vasfını yitirmesine sebep olur.
“Dosyadaki yazılara, mahkemece uyulan bozma kararı doğrultusunda inceleme yapılıp hüküm verilmiş olmasına, delillerin takdirinde bir isabetsizlik bulunmamasına, bozmanın kapsamı dışında kesinleşmiş olan yönlere ilişkin temyiz itirazları incelenemeyeceğine ve özellikle bononun protesto edildiği tarihte lehtar hanesinde Özmen Makine yazdığı, … isminin lehtar hanesine protestodan sonra eklendiği, ilk ciranta kısmında Özmen Makine kaşesinde … isminin yazdığı, bu nedenle bononun kambiyo vasfı taşımadığı da gözetildiğinde davalı … vekilinin yerinde olmayan bütün temyiz itirazlarının reddiyle usul ve kanuna uygun bulunan hükmün ONANMASINA” (YARGITAY 11. HD. 2020/3260 E., 2020/4332 K., 21.10.2020 T.)
C- BONODA İŞLETMENİN LEHTAR GÖSTERİLMESİNİN TAKİP USULÜNE ETKİSİ
Bonoda işletmenin lehtar gösterilmesi durumunda bono kambiyo vasfını yitireceği için kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile icra takibi yapılamayacaktır.
“6102 sayılı TTK’nun 776/1-e maddesi gereğince, bonoda lehtarın ad ve soyadının yazılı olması zorunludur. Lehtar, gerçek veya tüzel kişi olarak bonoda gösterilmez ise dayanak belge bono olarak kabul edilemeyeceğinden, TTK’nun 776/1-e maddesinde öngörülen koşulları taşımayan bu belge nedeniyle borçlu hakkında kambiyo senetlerine özgü yolla takip yapılması mümkün değildir.” (YARGITAY 12. HD. 2017/1434 E., 2017/4446 K., 23.03.2017 T.)
D- SÖZLEŞME VE CARİ HESAP KAYITLARININ BU SONUCU ETKİSİ
Bonoda işletmenin lehtar gösterilmesi durumunda bononun kambiyo vasfını yitirmesini senet üzerindeki sözleşme veya arkasındaki cari hesap kayıtları engellemez. Dolayısıyla, ticaret unvanı senede eklenen sözleşmede veya cari hesapta yer alsa da lehtar unsuru tamamlanmış olmaz.
“Somut olayda, takip dayanağı bononun lehtar hanesinde … ve Ortakları yazılı olduğu takip alacaklısının … olarak gösterildiği görülmektedir. Bu durumda, takibe konu edilen senette lehtar hanesinde yazılı olan firmanın gerçek ya da tüzel kişiliği olmadığından anılan bono kambiyo senedi vasfını taşımamaktadır. Ayrıca senet üzerindeki sözleşme ve arkasında yer alan cari hesap kayıtları senedin kayıtsız şartsız bir ödeme vaadi unsurunu içermediği bu nedenle de kambiyo vasfı olmadığı görülmektedir.” (YARGITAY 12. HD. 2017/1434 E., 2017/4446 K., 23.03.2017 T.)
E- LEHTAR EKSİKLİĞİNİN CİRO ŞERHİYLE TAMAMLANMASI
Bonoda işletmenin lehtar gösterilmesi durumunda lehtarın hükmi şahsiyeti ciro şerhinden anlaşılırsa söz konusu eksikliğin tamamlanmış olduğu kabul edilir. Aksinin iddia edilmesi ise Türk Medeni Kanunu (TMK) md. 2’ye aykırı ve hakkın kötüye kullanılması niteliğinde olacağından hukuken himaye edilemez. Dolayısıyla, bonoda işletmenin lehtar gösterilmesi sonucu oluşan eksiklik ciro şerhinde ticaret unvanına doğru ve tam bir şekilde yer verilmesi neticesinde tamamlanır.
Davacı, lehdar hanesinde “U. Dershanesi” yazan bonoyu imzalamış, bilahare, senedin arkası “U, E. Öğr. Ltd.” kaşesi ile imzalanarak davalıya ciro edilmiştir. Davacı bu davada sonuç olarak, dava konusu senedin lehdarın bulunmadığından kambiyo senedi vasfında olmadığını ileri sürmekte ise de, daha baştan lehdar hanesinde “U. Dershanesi” yazılı senedi gördüğü halde imzalayan davacının böyle bir iddiası tipik olarak MK.’nun 2’nci maddesine aykırı ve hakkın kötüye kullanılması niteliğinde olduğundan hukuken himaye edilemez…. Kural olarak kambiyo senetlerinde Lehdar hanesine hakiki ve hükmi şahsın belirli şekilde yazılması şarttır. Ne var ki, Lehdarın eksik ifade edilmesi ve bunun sonradan belirli hale dönüştürülmesi durumunda az yukarıda açıklanan kuralın tamamlanmış olduğunun kabulü gerekir. Dahası bononun bu yönde usulsüzlük durumunu bilen ve imzalayan borçlunun daha sonra bu eksikliğe dayanması Medeni Kanunun 2’nci maddesi ile bağdaşmaz (Bkz. Prof. Dr. F. Ö., Kıymetli Evrak Hukuku Ankara 1997 Sh. 489, 494). Öte yandan bononun ciro şerhinde Lehdarın tam hüviyeti belirlenmiş olmakla eksikliğin tamamlanmış olduğu da açıktır. O nedenle bozma kararında ve yukarıda açıklanan nedenlerle Hukuk Genel Kurulunca da benimsenen Özel Daire bozma kararına uyulmak gerekirken önceki kararda direnilmesi usul ve yasaya aykırıdır. Bozma nedenidir.” (YARGITAY HGK. 2001/11-199 E., 2001/244 K., 14.03.2001 T.)
F- BONODA LEHTARIN TİCARET UNVANININ YANLIŞ GÖSTERİLMESİ
Bonoda işletmenin lehtar gösterilmesi gibi lehtarın ticaret unvanının yanlış gösterilmesi de eksikliğe yol açar. Böylece, aşağıda yer verilen karardaki gibi U… P… San. ve Tic. Ltd. Şti. lehtar gösterilmesi durumunda bono U… P… San. ve Dış Tic. Ltd. Şti. tarafından ciro edilirse lehtar sonradan belirli hale geldiği için eksikliğin tamamlanmış olduğu kabul edilir. Dolayısıyla, lehtarın unvanı yanlış yazıldıktan sonra ciro ile bu eksikliğin tamamlanması, bonoda işletmenin lehtar gösterilmesine benzer bir sonuç doğurmaz.
“Alacaklı tarafından keşideci A… Pazarlama Tur. San. ve Tic. Ltd. Şti. ile U… P… San. ve Dış Tic. Ltd. Şti. aleyhine çeke dayalı olarak kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile icra takibine geçilmiştir. Borçlu keşideci vekili icra mahkemesine başvurarak yetki itirazının yanı sıra çekin U… P… San. ve Tic. Ltd. Şti.nin emru havalesine keşide edilmiş iken, bu çekin U… P… San. ve Dış Tic. Ltd. Şti. tarafından alacaklıya ciro edildiğini, bu nedenle bu ciro işleminin uygun olmadığından bahisle takibin iptalini talep etmiştir…. kambiyo senetlerinde lehtar hanesine hakiki ve hükmi şahsın belirli şekilde yazılması şarttır. Ne var ki, lehtarın eksik ifade edilmesi ve bunun sonradan belirli hale dönüştürülmesi durumunda yukarıda açıklanan kuralın tamamlanmış olduğunun kabulü gerekir. Somut olayda takip konusu ciro şerhinde lehtarın tam hüviyeti belirlenmiş olmakla eksiklik de tamamlanmıştır. Bu durumda şikayetin reddi gerekirken, yazılı gerekçe ile kabulüne karar verilmesi isabetsizdir…) gerekçesiyle bozularak dosya yerine geri çevrilmekle yeniden yapılan yargılama sonunda; mahkemece önceki kararda direnilmiştir…. Hukuk Genel Kurulu’nca da benimsenen Özel Daire bozma kararına uyulmak gerekirken, önceki kararda direnilmesi usul ve yasaya aykırıdır. Bu nedenle direnme kararı bozulmalıdır.” (YARGITAY HGK. 2008/12-621 E., 2008/613 K., 08.10.2008 T.)
G- BONODA İŞLETME LEHTAR GÖSTERİLİRSE HAKİM RESEN İNCELER Mİ?
Borçlu, bonoda işletmenin lehtar gösterilmesi sebebiyle şikâyet yoluna başvurursa mahkeme bu hususu re’sen dikkate alarak takibin iptaline karar vermelidir. Zira İcra İflas Kanunu (İİK) md. 170/a icra mahkemesinin, takibin dayanağı olan kambiyo senedinin bu vasfı haiz olmadığını veya alacaklının kambiyo hukuku mucibince takip hakkına sahip bulunmadığını re’sen nazara alarak takibi iptal edebileceğini düzenlemiştir.
“Alacaklının bonoya dayalı olarak kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla başlattığı icra takibinde, borçlu keşidecinin mükerrer takip yapıldığını ileri sürerek takibin iptali istemiyle icra mahkemesine başvurduğu, mahkemece, istemin reddine karar verildiği anlaşılmaktadır. 6102 sayılı TTK’nun 776/1-e maddesi gereğince; bonoda lehtarın ad ve soyadının yazılı olması zorunludur. Lehtar, gerçek veya tüzel kişi olarak bonoda gösterilmez ise, dayanak belge bono olarak kabul edilemeyeceğinden, bu belgeye dayanılarak borçlu hakkında kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takip yapılması mümkün değildir. Somut olayda, takip dayanağı bononun lehtar hanesinde “… Ürünleri” ibaresinin yazılı olduğu, takip alacaklısının ise “… ” olarak gösterildiği görülmektedir. Bu durumda; takibe konu edilen bononun lehtar hanesinde yazılı olan firmanın gerçek ya da tüzel kişiliği olmadığından, anılan bono kambiyo senedi vasfını taşımamaktadır. O halde mahkemece, İİK’nun 170/a maddesi uyarınca bu husus re’sen dikkate alınarak takibin iptaline karar verilmesi gerekirken, yazılı gerekçe ile istemin reddi yönünde hüküm tesisi isabetsizdir.” (YARGITAY 12. HD. 2016/13406 E., 2017/6363 K., 25.04.2017 T.)
H- BONODA İŞLETMENİN LEHTAR GÖSTERİLMESİNİN CEZA YARGILAMASINA ETKİSİ
Kambiyo senetlerinde yapılan sahteciliğin resmî belgede yapılmış sayılabilmesi ve suçun resmi belgede sahtecilik olarak değerlendirilebilmesi için, bononun TTK’da öngörülen bütün unsurları taşıması gerekir. Yasal unsurları taşımayan bir bono ile sahtecilik yapılması halinde fiil, özel belgede sahtecilik suçunu oluşturur. Dolayısıyla, bonoda işletmenin lehtar gösterilmesi durumunda sanığın eylemi resmî belgede sahtecilik suçunu değil özel belgede sahtecilik suçunu oluşturur.
“Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kurulu’nun 14.12.1992 tarih ve 1/5 ve Ceza Genel Kurulu’nun 24.03.1998 gün ve 51/106 sayılı kararlarında açıklandığı üzere; kambiyo senetlerinde yapılan sahteciliğin resmi belgede yapılmış sayılabilmesi için, ilgili kambiyo senedinin Türk Ticaret Kanununda öngörülen bütün unsurları taşıması gerekir. Yasal unsurları taşımayan bir kambiyo senedinde sahtecilik yapılması halinde fiil, özel belgede sahtecilik suçunu oluşturacaktır. Türk Ticaret Kanunu’nun 688/6 ve 689/4. (suç tarihinden sonra yürürlüğe giren 6102 sayılı TTK’nun 776 ve 777.) maddeleri uyarınca bonoda lehtarın yazılı bulunması zorunludur, asılları dosya arasında bulunan suça konu senetlerde “…. Boya” şeklinde yazılı olan…. isimlerinin bir tüzel kişiliği belirtmemesi nedeniyle senetlerin bono vasfını taşımadıkları ve özel belge niteliğinde oldukları ve sanığın eyleminin “özel belgede sahtecilik” suçunu oluşturacağı gözetilmeden, yazılı şekilde resmi belgede sahtecilik suçundan hüküm kurulması,… Yasaya aykırı, sanık müdafiinin temyiz itirazları bu itibarla yerinde görüldüğünden hükmün 5320 sayılı Yasanın 8/1. maddesi gereğince uygulanması gereken 1412 sayılı CMUK’nın 321. maddesi uyarınca BOZULMASINA,” (YARGITAY 11. CD. 2017/4998 E., 2017/7652 K., 09.11.2017 T.)
İ- GENEL BİLGİ
1- BONODA LEHTAR ZORUNLU MU
Bonoda lehtar zorunlu mu hususunda yukarıdaki yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
2- BONODA LEHTAR KİMDİR
Bonoda lehtar kimdir hususunda yukarıdaki yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
3- BONODA LEHTARIN YAZILMAMASI
Bonoda lehtarın yazılmaması hususunda yukarıdaki yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
4- BONODA LEHTAR HANESİNİN BOŞ BIRAKILMASI
Bonoda lehtar hanesinin boş bırakılması hususunda yukarıdaki yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
5- BONODA LEHTAR KISMININ BOŞ OLMASI
Bonoda lehtar kısmının boş olması hususunda yukarıdaki yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
6- SENEDİN BORÇLUSU KİMDİR
Senedin borçlusu kimdir hususunda yukarıdaki yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
7- BORÇ İÇİN SENET İMZALAMAK
Borç için senet imzalamak hususunda yukarıdaki yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
8- SENEDİN GEÇERLİLİK ŞARTLARI
Senedin geçerlilik şartları hususunda yukarıdaki yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
9- SENET BORÇLUSUNA NE DENİR
Senet borçlusuna ne denir hususunda yukarıdaki yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
10- BORCU ÖDEDİM SENEDİ ALAMIYORUM
Borcu ödedim senedi alamıyorum hususunda yukarıdaki yazıda ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır.
J- BENZER KONULARA İLİŞKİN YAZILAR
Yukarıda yer verilen yazıya benzer konulardaki yazılarımız için bkz.
https://hkavukatlik.com/senede-yazilan-asil-borc-iliskisi/
https://hkavukatlik.com/senet-odemesi-ve-odemeyi-sarta-baglayan-kayitlar/