SENEDİN ÖDENMESİNİ ŞARTA BAĞLAYAN KAYITLAR
1-ŞARTA BAĞLI TEMİNAT KAYDI
Senet bedelinin ödenmesi, asıl borç ilişkisinin ifası veya ifa edilmemesine bağlıysa ve bu şart senet metninde gösterilmişse şarta bağlı teminat kaydından söz edilebilir. Geciktirici veya bozucu şartlar, açıkça ifade edilebileceği gibi dolaylı olarak da ifade edilebilir. Geciktirici şarta bağlı teminat kaydına, “işbu senet taraflar arasında tespit edilen hayvanın belirlenen vade tarihinde sağlıklı bir şekilde lehtara teslim edilmemesi durumunda geçerli olacaktır.” ifadesi örnek olarak verilebilir. Dolaylı şarta bağlı teminat kaydına ise “iş bu senet teminat senedidir. Üzerinde devir ve ciro yapılamaz. Asansörler teslim edildiğinde geçerliliğini yitirecektir” (Yargıtay 12. HD. 08.06.2015 T., 2015/12772 E., 2015/15814 K.) ifadesi örnek olarak verilebilir (SARIKAYA, Merve: Kambiyo Senetlerinde Teminat Kaydı, Marmara Üniversitesi, İstanbul 2018, Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 92). (senet ödemesi)
2-ŞARTA BAĞLI SENET
Konuya ilişkin olarak öğretide, kambiyo senetlerinin, mücerretlik yanında kayıtsız ve şartsız olması gerektiği, senette yer alan bozucu veya geciktirici şartın senedin kambiyo vasfını ortadan kaldıracağı savunulmaktadır (KINACIOĞLU, Naci: Kıymetli Evrak Hukuku, 5. Baskı, Ankara 1999, s. 105). Aynı yönde bir başka görüş de şarta bağlı teminat kaydının senedin şartsız ödenmesi vaadine aykırı olacağı için kambiyo senetlerinin geçersizliğine sebep olacağını ileri sürmektedir. Zira, senedinin varlığının temel ilişkideki bazı şartlara bağlanması, kambiyo senetlerinde mücerretlik ilkesine aykırı olur (PULAŞLI, Hasan: Kıymetli Evrak, 7. Baskı, Ankara 2019, s. 265-266). Dolayısıyla, edimin yerine getirilmesini teminat altına alma amacıyla senette yer verilen şarta bağlı teminat kaydı kambiyo vasfını ortadan kaldırır (ODMAN BOZTOSUN, N. Ayşe: “Kambiyo Senetlerinde Teminat Kaydı”, LHD, 2007, Sa. 53, s. 1492).
Kambiyo senetleri, senet metnine güven ihtiyacından kaynaklı olarak sıkı şekil şartlarına tabidirler. Bu senetlerde, senet içeriğinden ve taraf iradelerinden bağımsız işlem yapılması esastır. Şarta bağlı teminat kayıtları ise sıkı şekil şartlarına tabi ve mücerret kambiyo senetlerinde bu özelliğin yitirilmesine sebep olur (POROY, Reha/TEKİNALP, Ünal: Kıymetli Evrak Hukuku Esasları, 23. Baskı, İstanbul 2019, s. 45). Dolayısıyla, teminat amacıyla verilecek olsalar da kambiyo senetlerinin kanunen aranan şartları taşımaları ve kayıtsız ve şartsız ödeme/havale unsurunu ihlal etmemeleri gerekir (SARIKAYA, s. 112-113).
3-ŞARTA BAĞLI SENETLERE YARGITAY’IN BAKIŞI
A- Kayıtsız ve Şartsız Ödeme Vaadine Aykırılık
Yargıtay, şarta bağlı teminat kayıtlarının, kambiyo senetlerinin kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödeme vaadine aykırı olduğunu kabul etmektedir.
“İcra takibine dayanarak yapılan bononun arkasında yapılan açıklamada, taşınmaz üzerinde yapılan inşaatın belediyeden iskân ruhsatının alınması halinde senedin geçersiz olacağı aksi hale geçerli hale geleceğinin kararlaştırıldığı ve bu şekilde şarta bağlandığı görülmektedir. Senet arkasında yapılan bu açıklama karşısında bononun TTK’nun 688/2. Maddesinde öngörülen “kayıtsız ve şartsız muayyen bir bedeli ödeme vaadini” taşımadığının ve tahsilinin şarta bağlandığının kabulü gerekir.” (Y. 12. HD. 17.03.2009 T., 2008/25321 E., 2009/5550 K.).
“Somut olayda, kambiyo takibinin dayanağını oluşturan senedin arka yüzünde; “Yapılan bu senet N.K.’a ait. Salimbey Mah. 16 daireli binadaki tüm fayans işçiliği, kapı, mutfak ve gardrop malzemeleri montajı teslim edildikten sonra alınacak. Yapılan senet bu işlere aittir.” şeklinde kayıt konulmuş olup bu kayıt, yukarıda açıklanan yasa maddesinde belirtilen ve bononun kayıtsız şartsız muayyen bir bedeli ödeme vaadini içermesi gerektiğine ilişkin hükme aykırıdır” (Y. 12. HD. 21.10.2013 T., 2013/23558 E., 2013/32725 K.).
B-Şartın Gerçekleşmesi Hususu Yargılama Neticesinde Ortaya Çıkacaktır
Yargıtay, senedin şarta bağlı olması sebebiyle, şartın gerçekleşip gerçekleşmediğinin yargılama neticesinde ortaya çıkacağına karar vermektedir.
“İcra takibinin dayanağı olan senedin arka yüzünde C 21 tapusuna kefilim. bu senet tapu haricinde geçersizdir ibarelerinin bulunduğu görülmektedir. Bononun arka yüzünde yazılı bu ibare, senedin, taraflar arasındaki taşınmaz alım satımından dolayı verildiğini ve şarta bağlandığını göstermektedir. Bu durumda belge, TTK’nun 688/2. maddesinde yer alan kayıtsız şartsız havale koşulu taşımamaktadır. Bononun şarta bağlı olması sebebiyle şartın gerçekleşip gerçekleşmediğinin tespiti yargılamayı gerektirmektedir.” (Y. 12 HD. 09.05.2013 T., 2013/8473 E., 2013/18026 K.).
C- Kambiyo Senetlerine Mahsus İcra Takibine Konu Edilemezler
Yargıtay, şarta bağlı teminat kaydının kambiyo vasfının ortadan kalkmasına sebep olacağını ve metninde şarta bağlı teminat kaydı bulunan senetlerin, kambiyo senetlerine mahsus icra takibine konu edilemeyeceklerini benimsemektedir.
“Somut olayda, takip dayanağı bononun arka yüzünde; ”Teminattır. … numaralı taşınmazın üzerindeki ipotek … ndan kaldırılınca bu senet iptal olacaktır” ibaresinin yer aldığı, bu haliyle senedin, kayıtsız şartsız belirli bir bedeli ödeme vaadini içermediği, dolayısıyla TTK’nun 776/1-b ve 777/1. maddeleri gereğince kambiyo senedi niteliğini haiz olmadığı anlaşılmaktadır.” (Y. 12. HD. 02.03.2016 T., 2015/29363 E., 2016/6102 K.).
4-ŞARTA BAĞLI TEMİNAT KAYDININ İLERİ SÜRÜLMESİ
Senedin ödenmesini şarta bağlayan teminat kaydı, senedin zorunlu bir unsurunu ortadan kaldırdığı ve senet metninden anlaşıldığı için herkese karşı ileri sürülebilir (SARIKAYA, s. 134).
Yargıtay da senette yer alan kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödeme vaadini ihlal eden teminat kaydının herkese karşı ileri sürülebileceğini benimsemektedir. (senet ödemesi)
“…(T)akip dayanağı bononun arka yüzünde (06 GOA 65 plakalı araç için teminat senedi olarak alınmıştır. Araç tesliminde iade edilecektir) ibarelerinin bulunduğu ve gizlenmek istenen bu sözcüklerin 21.02.2003 tarihli bilirkişi raporu ile tespit edildiği anlaşılmıştır. Sözü edilen açıklamalar nedeni ile bononun kayıtsız ve şartsız muayyen bir bedeli ödemek vaadini içermediği ve bu sebeple Türk Ticaret Kanunu’nun 688/2. maddesinde öngörülen koşulu taşımadığı görülmüş, kambiyo senedi vasfında olmadığı anlaşılmıştır. Bono arkasında yazı olan açıklama gereğince aracın tesliminde iadesi kararlaştırılan bu belgedeki miktarın tahsili gerekip gerekmediği yargılamaya muhtaç olup, borçlu tarafından hamile karşı da ileri sürülebilecek def’ilerdendir.” (Y. 12. HD. 03.06.2003 T., 2003/10202 E., 2003/12988 K.).
Konuya ilişkin diğer yazılar için bk. https://hkavukatlik.com/son-yazilar/
Senet ve belgenin medeni usul hukukunda delil niteliği hakkında bk. http://bolgunalhukuk.com/article.php?aId=83